Analiza slučaja 3

Istorija jugoslovenske ideje, njen uspon i pad, tesno su povezani sa Ivanom Meštrovićem i jasno se oslikavaju u njegovom opusu. Meštrović je ličnost koja je učestvovala u projugoslovenskim aktivnostima pre Prvog svetskog rata, aktivno delovala u Kraljevini, a ostavio je značajni trag i na kulturu socijalističke Jugoslavije. Kao izuzetno plodni stvaralac Meštrović je ostavio bogati opus. Ovde nije cilj da se prikaže Meštrovićeva celokupna umetnička zaostavština, već da se pokaže kako je i u kojoj meri on bio povezan sa usponom, izgradnjom i krizom jugoslovenske nacije i jugoslovenske kulture.

Ivan Meštrović je rođen 1883, u Vrpolju u Slavoniji, gde su se njegovi roditelji nalazili u pečalbi. Meštrović je rastao u siromašnoj seoskoj porodici u Otavicama, pokraj Drniša - u Dalmatinskoj zagori. Meštrovići su se u Otavice naselili iz Bosne, a u porodičnoj tradiciji sačuvano je predanje da su primili islam, kao i da su prihvatili rimokatoličku veru po naseljavanju u Dalmaciju. Ivan Meštrović je rastao na južnoslovenskoj epskoj tradiciji i usmenoj narodnoj poeziji. Već u detinjstvu je prepoznat njegov izuzetan talenat za skulptorski rad, pa je posle šegrtovanja u splitskoj kamenorezačkoj radionici Pavla Bilinića otišao na studije u Beč.1 Meštrović prihvata jugoslovensku ideju tokom studija u Beču. On usvaja ideju o srpsko-hrvatskom zajedništvu, koju je propagirala jugoslovenska studentska omladina u prestonici Habzburške monarhije. Meštrović u Beču upoznaje Milana Ćurčina i Tomislava Krizmana, sa kojima deli istovetna politička ubeđenja i sarađuje tokom čitavog života. Projugoslovensko opredeljenje u studentskim danima potvrđuje njegov iskaz u memoarima, gde navodi da je zajedno sa drugim hrvatskim i srpskim đacima pozdravio kralja Petra na bečkoj železničkoj stanici Vestbanhof (Westbhanhof), prilikom njegovog putovanja za preuzimanje vladarskog prestola Kraljevine Srbije.2

Umetnik jugoslovenstva: do kraja Prvog svetskog rata

Do intenziviranja projugoslovenskih aktivnosti Ivana Meštrovića dolazi posle 1904, kad započinje i uspostavlja aktivnu saradnju s Kraljevinom Srbijom. Meštrović je bio aktivan u brojnim aktivnostima jugoslovenski orijentisanih umetnika. Izlaže na Prvoj jugoslovenskoj umetničkoj izložbi u Beogradu, održanoj povodom krunisanja kralja Petra 1904.3 Deluje zajedno sa drugim jugoslovenskim umetnicima, kao što su Nadežda Petrović i Paško Vučetić. Izlaže i na jugoslovenskim izložbama u Sofiji 1906, i Beogradu 1912.4

U svojim memoarima Meštrović navodi da je došao prvi put u Beograd da bi portretisao kralja Petra I, a da su za organizaciju njegovog dolaska najverovatnije zaslužni pojedinci okupljeni oko časopisa Slovenski jug5. Meštrović, prema memoarskim beleškama, uspostavlja veoma bliske odnose sa kraljem Petrom I Karađorđevićem,6 njegovim sinovima Đorđem i Aleksandrom, i projugoslovenski raspoloženim srpskim političarima. On postaje jedan od najznačajnijih umetnika koji deluju na području Srbije, pa dobija važne narudžbine i podršku za skulptorska ostvarenja u kojima iskazuje ideologiju jugoslovenstva.

Meštrović je bio okupiran idejom o zajedničkoj jugoslovenskoj/južnoslovenskoj epskoj kulturi, pa tako narodna poezija i mitologija postaju važan izvor za njegovo stvaralaštvo. Tokom 1905, izrađuje reljef Umetnik naroda mog, na kome je prikazan guslar kao južnoslovenski narodni pevač. Pri dnu ovog reljefa ispisuje njegov naziv u ćirilici, što je sigurno bilo jedna od potvrda njegovog uverenja o jugoslovenskim okvirima narodne kulture.

Meštrovićev najznačajniji skulptorsko-politički projekat u vreme do Prvog svetskog rata bio je posvećen izgradnji Vidovdanskog hrama.7 On je bio zamišljen kao spomenik jugoslovenske religije i jugoslovenstva. Koncipiran je kao jedinstvena arhitektonsko-skulpturalna celina u kojoj se prikazuju i proslavljaju južnoslovenski heroji epske poezije, kao što su Marko Kraljević i Srđa Zlopogleđa.8 Uz izrađeni drveni model Vidovdanskog hrama, Meštrović je isklesao pojedine skulpture jugoslovenskih heroja i karijatide, koje je izlagao kao fragmente Vidovdanskog hrama.

Paralelno sa uspostavljanjem odnosa sa Srbijom Meštrović razvija internacionalnu karijeru.9 Tokom 1909, izlaže u bečkoj Secesiji. Izložba je propraćena uspehom i pozitivnim likovnim kritikama, ali dolazi do razmimoilaženja s austrougarskim vlastima. Zbog južnoslovenske tematike skulptura, ne dolazi do planiranog otkupa njegovih radova. Prema Meštrovićevoj autobiografiji zabranu je naredio Franc Ferdinand.10 Izgleda da je ovaj događaj definitivno uticao na Meštrovićevo političke stavove - distancu od Austrougarske, zbližavanje sa Srbijom i jačanje projugoslovenskog opredeljenja.

Meštrović je svoje jugoslovensko opredeljenje potvrdio u Splitu i Zagrebu. Učestvuje na Prvoj dalmatinskoj izložbi 1908, kao i pri formiranju grupe Meduluć. Sa društvom umetnika Medulić, izlaže na izložbi Nejunačkom vremenu uprkos. 1910.11 Ova izložba je bila snažna manifestacija nacionalnog herojstva i jugoslovenstva grupe hrvatskih umetnika predvođenih Meštrovićem.

Meštrovićeva projugoslovenska aktivnost doživela je vrhunac uoči Prvog svetskog rata na međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. Prema autobiografiji, on je inicirao zajedničko izlaganje srpskih i hrvatskih umetnika na rimskoj izložbi kao jasnu manifestaciju političkog jedinstva.12 Predstavnici Kraljevine Srbije podržali su i finansirali njegovu zamisao. Organizovana je tajna akcija prebacivanja Meštrovićevih radova i slika drugih hrvatskih umetnika preko Beograda za Rim, jer mađarske vlasti nisu podržavale ovaj postupak. Meštrović je osmislio paviljon Kraljevine Srbije, koji je projektovao zajedno sa arhitektom Petrom Bajalovićem. Tokom pripreme izložbe hrvatski i srpski umetnici su zajedno radili u Rimu, a tom prilikom posetio ih je i kralj Petar. U unutrašnjosti rimskog paviljona izložene su skulpture predviđene za Vidovdanski hram. Značajno mesto dobili su i radovi posvećeni ciklusu Marka Kraljevića.13 Uspehu paviljona Srbije doprineo je i Dimitrije Mitrinović koji je podržavao nacionalni program Ivana Meštrovića. Mitrinović je pisao propagandne tekstove o paviljonu Srbije i Meštroviću, Objavljivao ih je u domaćoj i stranoj štampi, a od posebnog značaja je to što je uspeo da publikuje tekst u nemačkom časopisu Die Kunst für Alle.14

Jedan od najznačanijih Meštrovićevih predratnih projekata u Beogradu bila je izrada spomenika Pobednik, koji je bio posvećen pobedi Srbije u Prvom balkanskom ratu. Najpre je bilo predviđeno da se spomenik postavi Terazijama, kao deo celine sa fontanom.15 Međutim, zbog izbijanja Prvog svetskog rata prvobitna ideja spomenika nije realizovana. Meštrović je završio skulpturu Pobednika, koja je posle rata postavljena na Kalemegdanu.

Svoje jugoslovensko opredeljenje i bliskost sa Beogradom, Ivan Meštrović je javno iskazivao, pa čak u autobiografiji navodi: "Osjećao sam da je to moja zemlja, moj narod i jezik, koji je sudbina protunaravno podijelila, da je ta podjela tek vanjska, a u njegovoj nutrini da nema granica, i da će ta nutrina sve umjetne granice porušiti. Eto, s takvim sam osjećajem tada otišao iz Beograda. Tada, i svaki put do iza rata i Ujedinjenja".16

Tokom Prvog svetskog rata Ivan Meštrović se politički angažuje. On postaje član Jugoslovenskog odbora, pa zajedno sa drugim intelektualcima i političarima radi na političkom ostvarenju jugoslovenske ideje.17 Iako nije bio političar, Meštrović je imao značajnu ulogu u raspravljanju brojnih pitanja buduće zajedničke država, kao što su rasprave oko imena i statusa Dalmacije. Zbog učešća u Jugoslovenskom odboru, rat provodi u Londonu. Izlaganjem svojih i drugih dela, doprinosi međunarodnoj propagandi jugoslovenske ideje. Tu se posebno ističe izložba u Victoria and Albert Museum 1915, koju je finansirala srpska vlada, a koja je bila izuzetno dobro prihvaćena u engleskoj javnosti kao manifestacija jugoslovenstva.18

U zajedničkoj državi: između integralnog jugoslovenstva i sumnje

Kreiranje zajedničke države doprinelo je novoj stvarnosti, koja je uticala i na Ivana Meštrović. Složeni srpsko-hrvatski odnosi, ubistvo Stjepana Radića i atentat na kralja Aleksandra, značajno su oblikovali njegove političke stavove.

Meštrović je bio blizak s dinastijom Karađorđevića, posebno kraljevima Petrom i Aleksandrom. Pripadao je krugu integralnih Jugoslovena, okupljenih oko časopisa Nova Evropa, koji je izdavao Milan Ćurčin.19 Meštrović je javno zastupao svoja politička mišljenja. Tokom 1925, u delu javnosti pokrenuta je polemika povodom njegovih stavova o pravima hrvatskih seljaka, izneta tokom putovanja u SAD. Meštrović je istakao da je on seljačkog porekla, pa mu je žao što se u Jugoslaviji hrvatskim seljacima osporava glasačko pravo i to što se oni proglašavaju boljševicima. Tom prilikom je naglasio da se nada da će narodno jedinstvo konačno da pobedi u Jugoslaviji. Ova izjava izazvala je napade Jutarnjeg lista, časopisa Samostalno-demokratske stranke, optužujući ga da "kleveće" sopstvenu državu. U Meštrovićevu odbranu stala je Nova Evropa, ističući njegove istorijske zasluge za jugoslovensko ujedinjenje od Rimske izložbe 1911, do rada u Jugoslovenskom odboru.20 Meštrović je bio kritično raspoložen prema dešavanjima u jugoslovenskom političkom životu, osuđivao je ubistvo Stjepana Radića, a posebno je bio zainteresovan za položaj hrvatskog naroda i sudbinu Dalmacije.21 Meštrović je 1932, zajedno sa drugim intelektualcima javno odgovorio u Novoj Evropi na stavove predsednika italijanske vlade, fašiste Benita Musolinija o Jadranskom pitanju i stao u odbranu jugoslovenske zastave i hrvatskog prava u Dalmaciji.22

Uprkos brojnim političkim sukobima, Meštrović je ostao uveren u ispravnost jugoslovenske ideje i sve do početaka Drugog svetskog rata, privržen krugu njenih javnih zastupnika, kao što su bili Ivo Tartalja i Milan Ćurčin.

Meštrovićeva umetnost imala je snažnu podršku kralja Aleksandra Karađorđevića i integralnih Jugoslovena. Prepoznata je i proslavljana kao otelotvorenje jugoslovenskog duha, a nju je najviše promovisala Nova Evropa.23

Poetika Meštrovićeve umetnosti zasnovana na zajedničkoj tradiciji južnoslovenskih naroda, imala je potencijal za prevazilaženje međukonfesionalnih i nacionalnih razlika u zajedničkoj državi. Posebno se između dva svetska rata isticalo bogumilstvo, koje se tumači kao narodna jugoslovenska religija. Meštrović se povezuje sa bogumilskim poreklom, jer su mu se preci u dalekoj prošlosti islamizovali - što se često pripisivalo upravo bogumilima. U literaturi se uspostavlja imaginarna linija - duhovna povezanost izmedju bogumilstva i Meštrovićevog rada.24 Nova Evropa angažuje austrijskog istoričara umetnosti Josefa Strzygowskog i objavljuje monografiju posvećenu važnom Meštrovićevom delu crkvi Gospe od anđela - mauzoleju porodice Račić u Cavtatu.25 Strzygowski u Meštrovićevom radu pronalazi sadržaj i formu koji istovremeno na najbolji način izražavaju jugoslovenskih duh i najveće ideale umetnosti.26

Meštrović intenzivno saradjuje sa kraljem Aleksandrom. Kralj Meštroviću predlaže da izradi plan za obnovu Njegoševe crkve na Lovćenu, porušene tokom Prvog svetskog rata. Meštrović izrađuje plan, prema kome Njegošev mauzolej treba da se izgradi prema arhitektonskom konceptu, koji nije proizilazio iz lokalne i pravoslavne tradicije.27 Srpska pravoslavna crkva odbacuje ovaj plan i ukazujući da nije pogodan za crkvu.28 Uprkos tome u Novoj Evropi se ne objavljuje kritika Meštrovićevog koncepta, već se objavljuju njegovi nacrti i donosi vest da se projekat ne realizuje zbog velikih troškova.29

Kralj Aleksandar Ivanu Meštroviću poverava izradu Spomenika neznanom junaku na Avali. Izrada ovog spomenika bila je jedan od najsloženijih poduhvata u memorijalnoj praksi Jugoslavije. Meštrović je spomenik zamislio u vidu mauzoleja, postavljenog na planinski vrh. Na taj način trebalo je da dominira okolnim prostorom. Za potrebe izgradnje avalskog mauzoleja porušen je srednjovekovni grad Žrnov i pošumljen vrh Avale. Spomenik predstavlja reminiscenciju na mauzolej persijskog vladara Kira Velikog. Na stranama mauzoleja postavljene su karijatide koje su predstavljale simboličke figure žena iz pojedinih delova Jugoslavije. Tako su prikazane Bačvanka, Šumadinka, Dalmatinka, Bosanka, Banaćanka, Makedonka, Slovenka, Hrvatica i Crnogorka.30

Meštrović je svoje jugoslovensko opredeljenje potvrdio projektima namenjenih gradu Splitu, koji je bio od posebne važnosti za njega. Tu je započeo svoju karijeru i u njemu je izgradio sopstveni dom sa ateljeom. Grad Split je tokom 1928, želeo da podigne obeležje u čast oslobođenja od tuđinske vlasti, pa je Meštroviću povereno da odredi ideju i mesto spomenika. Meštrović je zamislio da izradi "Kraljev kamen" kao simbol koji označava istorijski suverenitet naroda i da ga postavi na obali. Sa jedne strane monumentalnog kamena trebao je da bude izrezan lik prvog hrvatskog kralja Tomislava, a sa druge, kralja oslobodioca - Petra I Karađorđevića. Ivo Tartalja, kulturni radnik i gradonačelnik Splita, ističe simbolično značenje Meštrovićevog spomenika i njegovog položaja : "Oba su lika na jednom gigantskom kamenu, koi predstavlja dva razna lica jedne iste ideje i jedne iste težnje. Kraljev kamen,..., ima se dizati iz mora i time afirmirati narodne težnje za Jadranom i njegovu vlast na svom moru...". Da bi ideju suvereniteta na moru još pojačao, Meštrović je planirao da postavi šest stubova na platou uz spomenik na kojima bi bile figure u reljefu "u obliku čuvara sa štitovima, na kojima se nalaze grbovi naših šest glavnih gradova na Jadranu: Rijeke, Zadra, Šibenika, Splita, Dubrovnika i Kotora".31 Do realizacije ovog projekta nije došlo, ali on pokazuje u kojoj meri je Meštrović pridavao značaj stvaranju jugoslovenske države i oslobodjenju Dalmacije od stranih vlasti.

Meštrovićev najznačajniji projekat u javnom oblikovanju grada Splita realizovan je u peristilu Dioklecijanove palate. On tu podiže i postavlja monumentalni spomenik Grguru Ninskom, ninskom episkopu i borcu za glagoljicu i narodni jezik u bogosluženju. Spomenik je bio Meštrovićev poklon Splitu. Monumentalna skulptura narušavala je autentični ambijent palate, što je izazvalo brojne kritike i rasprave u javnosti. Sa druge strane, istican je nacionalni, hrvatski i jugoslovenski značaj ovog čina. Ivo Tartalja je napade na Meštrovićevu ideju ocenio kao pokušaj izazvan strahom "...da bi jedno od najgenijalnijih i najvećih vajarskih djela, zadnjih vremena, spomenik jugoslavenskog umjetnika Meštrovića Grguru Ninskom, ili točnije borbi protiv polatinjenja našega naroda, mogao doći na Peristil, gde bi .... dokumentovao i veličinu i genijalnost naše kulture i naše rase..."32 Spomenik Grguru Ninskom otkrio je 1929, kneza Pavle, kao izaslanika kralja Aleksandra. Tom prilikom dr Ivo Tartalja istakao je simbolički značaj spomenika kao svedočanstva viševekovnog hrvatskog prisustva na Jadranu i borbe za narodnu kulturu, a značaj Grgura Ninskog uporedio sa ulogom Svetog Save. Meštrović je Splitu poklonio i skulpturu pesnika Marka Marulića.

Meštrovićeve aktivnosti u Splitu jasno su uticali na simbolično preoblikovanje gradskog prostora i njegov hrvatski i jugoslovenski karakter. Upravo iz ideoloških razloga, tokom Drugog svetskog rata skulptura Grgura Ninskog je sklonjena iz Peristila, da bi posle rata bila postavljena u prostoru ispred severnog ulaza u palatu.

Između dva svetska rata dolazi i do osporavanja Meštrovićevog rada. Njegova ideja Vidovdanskog hrama ostaje nerealizovana, a počinju i kritike njegove delatnosti, kako u Beogradu tako i u Zagrebu. Skulpturi Pobednika zamera se nagost, a velika javna polemika se vodila povodom postavljanja spomenika Štrosmajeru.33 Meštrovićevu umetnost snažno osporava intelektualna levica. Prvi koji je kritikovao koncept Meštrovićeve skulpture bio je Moša Pijade. Pijade je prepoznao uticaj bečke skulpture na Meštrovićev rad i osporio njegovu južnoslovensku autentičnost.34 Na sličan način je i Miroslav Krleža osporavao Meštrovića i posebno je kritikovao njegovo religiozno nadahnuće.35

Period između dva svetska rata bio je vreme uspona, ali i prvih osporavanja Ivana Meštrovića. On o ovom periodu u Uspomenama svedoči kao o dobu njegovog razočarenja jugoslovenskom idejom, tj. jugoslovenskom stvarnošću. Meštrović izradjuje najmonumentalniji spomenik nastao na prostoru Jugoslavije - Spomenik neznanom junaku. Istovremeno kritika njegovih umetničkih ideja dolazi iz različitih krugova - Srpske pravoslavne crkve, kao i intelektualne levice. Iako je svakako bio najznačajniji umetnik u međuratnoj Jugoslaviji, Meštrović se žalio da nije bio dovoljno finansiran i da ugovori nisu poštovani. Između dva svetska rata započeo je sa izlaganjem u Sjedinjenim Američkim Državama. Tu je uspostavio brojne kontakte i ostvario značajne umetničke projekte, koji su mu doneli i finansijsku dobit.36

Rat, emigracija i pomirenje

Drugi svetski rat Ivan Meštrović dočekuje u Splitu. Fašistička Italija je okupirala Dalmaciju, a pojedini ugledni splitski građani, poput Meštrovićevog prijatelja gradonačelnika Tartalje, bivaju uhapšeni. Meštrović je došao u sukob sa Antom Pavelićem i ustaškim vlastima. Osnovni razlog sukoba je ustaška predaja Dalmacije fašističkoj Italiji. Kritika ustaškog režima odvela je Meštrovića u zatvor.37 Po puštanju iz zatvora odlazi u Italiju i Švajcarsku. Iako je bio protivnik ustaša, Meštrović nije podržavao partizanski pokret.38

Nove komunističke vlasti u Jugoslaviji hapse brata Ivana Meštrovića i on se odlučuje da trajno emigrira i nastani se u Sjedinjenim Američkim Državama. Uprkos boravku u emigraciji, Meštrović ostaje povezan sa dešavanjima u jugoslovenskoj državi. Predstavnici socijalističkih vlasti uspostavljaju kontakt sa njim, a Milovan Đilas mu prenosi Titov poziv da se vrati u Jugoslaviju.39 Meštrović održava aktivne veze sa jugoslovenskim naručiocima. Tokom 1952, piše darovnicu, kojom poklanja svoju imovinu Narodnoj republici Hrvatskoj. Darovni ugovor obuhvata kuću u Splitu, mauzolej u Otavicama i kuću u Mletačkoj ulici u Zagrebu, kao i pojedine skulpture.40 Meštrović dolazi u posetu socijalističkoj Jugoslaviji 1959. Kao jedan od razloga posete navodi se obilazak kardinala Stepinca, koga je intenzivno podržavao, smatrajući ga nevinom žrtvom komunističkog režima. Po Stepinčevoj smrti, Meštrović je izradio i spomenik njemu posvećen, koji je postavljen u zagrebačkoj katedrali. Prilikom posete Jugoslaviji, Meštrović boravi na Brionima kao gost Josipa Broza Tita. Navodi se da je on sa Titom nasamo razgovarao o srpsko-hrvatskim odnosima.41

Najznačajniju ulogu u posleratnom periodu Meštrović dobija u velikoj akciji izgradnje Njegoševog mauzoleja na Lovćenu. Meštrović je bio veoma inspirisan Njegošem. Prvi plan za mauzolej izradio je još 1925. Na poziv vlade republike Crne Gore 1952, Ivan Meštrović prihvata da izradi mauzolej na Lovćenu. On projekat i modele za skulpture Njegoša i dve karijatide izrađuje u Sjedinjenim Američkim Državama. U izradi mauzoleja sarađuje sa arhitektom Haroldom Bilinićem, dok skulpture kleše Andrija Krstulović. Angažman Ivana Meštrovića na Njegoševom mauzoleju izazvao je snažnu osudu u jugoslovenskoj kulturnoj javnosti. Tome su se protivili, između ostalih, Miroslav Krleža, Lazar Trifunović i Petar Lubarda. Njegošev mauzolej je završen više godine posle Meštrovićeve smrti 1974.42

Ivan Meštrović je umro 1962. Njegovo telo je preneto iz Sjedinjenih Američkih Država u rodne Otavice, gde je sahranjeno u porodičnom mauzoleju. Meštrovićevi posmrtni ostaci prebačeni su uz podršku jugoslovenske vlasti, i sahrani su prisustvovali brojni predstavnici jugoslovenskih naučnih i umetničkih institucija. Međutim, sahrana je poprimila politički karakter, a govor biskupa Franića bio je ometan od "komunista".43

Tokom 1969, prevode se i objavljuju uspomene Ivana Meštrovića u izdanju Matice hrvatske. U knjizi se donose Meštrovićeva sećanja na ranije aktivnosti, ali i neka forma objašnjenja odnosa sa novim jugoslovenskim vlastima. U autobiografiji, on kritikuje velikosrpsku politiku izmedju dva svetska rata i ustaški režim. Odlazak u emigraciju pravda činjenicom da mu je brat bio uhapšen i da se od njega očekivalo da bude u službi komunističkog režima.44

Meštrovićeva ličnost i delovanje ostavili su kompleksno nasleđe i bili su različito interpretirani. Meštrović je zauzeo značajno mesto u istoriji jugoslovenske umetnosti. Zahvaljujući Darovnici njegova dela su bila stalno izložena u Zagrebu i Splitu. Tokom ratua 1991, grobna crkva-mauzolej Ivana Meštrovića u Otavicama biva oštećen i opljačkan od Srpske vojske Krajine. Tokom 1991, osniva se Fondacija Ivana Meštrovića u Hrvatskoj, koja se 2007. preimenuje u Muzeji Ivana Meštrovića sa sedištem u Splitu.45 Na području Srbije dela Ivana Meštrovića, kao što su Spomenik neznanom junaku na Avali, Spomenik zahvalnosti Francuskoj i Pobednik na Kalemegdanu imaju status kulturnog dobra i važna su obeležja vizuelnog identiteta Beograda.

--

Život i aktivnost Ivana Meštrovića bili su tesni povezani i obeleženi usponom i padom jugoslovenske ideje i jugoslovenskim kulturnim politikama. Meštrović je bio jedan od najznačajnijih boraca za jugoslovenstvo i svakako najuspešniji jugoslovenski umetnik između dva svetska rata. Politička dešavanja uticala su na oblikovanje i transformacije njegovog privatnog identiteta i umetnički angažman. Živeći u Sjedinjenim Američkim Državama, posle Drugog svetskog rata, Meštrović je postao hrvatski politički emigrant. Uprkos tome on je nastavio saradnju sa jugoslovenskom državom i učestvovao u izgradnji Njegoševog mauzoleja na Lovćenu.