Trideset godina od čuvenog "pamfleta" Srpske akademije nauka i umetnosti

Statistika protiv Memoranduma

* Danas kada se čita Memorandum može se zaključiti da je bio pun paušalnih,
naučno nepotkrepljenih ocena i pogrešnih zaključaka. Nije ni čudo što i nije usvojen od strane
SANU, jer ne bi ni bio stavljen na glasanje kao rad koji ne zavređuje status akademskog

Prošlo je 30 godina od dana kada je pamflet ili propagandni materijal, kako ga je okarakterisao akademik Pavle Savić, poznat kao Memorandum SANU, ugledao svetlost dana.

Piše: Vlatko Sekulović, 9. decembar 2016, Danas

Ni dan-danas nije bas najjasnije ko su pisci i na koji način je taj pamflet dospeo u javnost. Kada se čita sa ove vremenske distance, čitaocu sa iole malo zdravog razuma i osnovnog obrazovanja upadaju u oči protivrečnosti ovog pamfleta sa registrovanim statističkim podacima.

Naime, pisci ovog pamfleta koriste pravne i istorijske argumente, moral, kulturu, itd. kako bi obrazložili svoje teze, a među njima se posebno ističu, u svojoj nelogičnosti, ekonomski i demografski argumenti. Pisci ovog pamfleta ističu neke podatke sa ciljem da ukažu na podređeni, neravnopravni status Srbije i srpskog naroda u Jugoslaviji. Međutim, kada se analizira statistika, dolazi se do podatka da je u periodu od 1955. do 1985. godine industrijska proizvodnja u Srbiji više nego udesetostručena, a u Hrvatskoj i Sloveniji usedmostručena.

U periodu od 1953. do 1989. godine učešće Srbije u društvenom proizvodu industrije Jugoslavije je poraslo sa 29,5% na 37,8%, dok je Slovenije palo sa 25% na 17,7%, a Hrvatske sa 29,2 na 21,6%. Privredni zastoj Srbije je, prema piscima pamfleta, započeo šezdesetih, iako se broj radnika, koji je spadao u statističke osnovne pokazatelje razvoja, u periodu od 1965. do 1985. godine u Srbiji povećao sa oko 1,2 miliona na 2,2 miliona. Poređenja radi u 2014. godini je u Srbiji bilo 1,8 miliona zaposlenih, dakle za 400.000 manje samo u odnosu na broj radnika 1985. godine. Vrednost osnovnih industrijskih sredstva je u periodu 1952-1985. godina u Srbiji porasla 12 puta, u Sloveniji i Hrvatskoj 10 puta. Društveni proizvod Srbije i Slovenije se u istom tom periodu povećao 7 puta, u Hrvatskoj 6 puta, a najveći rast je zabeležen u Vojvodini 8 puta.

Dovoljni su ovi pokazatelji kako bi se došlo do zaključka da je Srbija u periodu od pedesetih pa do 1985. godine, iskusila značajan ekonomski razvoj i to po stopama višim nego u Sloveniji i Hrvatskoj. Uprkos statističkim podacima, pisci pamfleta iznose zaključak da su u navedenom periodu Srbiju mučile nedaće, koje nisu mučile druge narode u Jugoslaviji, kao što je dugoročno zaostajanje privrede usled ekonomske politike koju su diktirali Slovenija i Hrvatska. Ovu navodnu diskriminatorsku ekonomsku politiku prema Srbiji, pisci pamfleta dovode u vezu sa međunacionalnim odnosima i revanšizmu prema Srbiji.

Raspredanje o ekonomiji u uvodnom delu pamfleta je u suštini samo perfidan uvod u srž političke misli pisaca istog, a to je da je srpski narod diskriminisan u tadašnjoj Jugoslaviji, odnosno podvrgnut genocidu na Kosovu i Hrvatskoj, te se zbog toga jugoslovenska zajednica mora redefinisati, u smislu njene centralizacije radi ravnopravnosti Srbije i zaštite Srba. U delu pamfleta koji se bavi položajem srpskog naroda izvan Srbije, dolazi do izražaja manipulacija informacijama i podacima. Tako pisci pamfleta, pokušavajući da dokažu neravnopravan položaj Srba u Jugoslaviji i njihovu diskriminaciju u Hrvatskoj, navode da se broj Srba u Hrvatskoj od 1948. godine smanjio sa 543.795 Srba, na 531.502 prema popisu iz 1981. godine, a pri tom potpuno zanemarujući da je u istom tom periodu u Jugoslaviji broj Srba porastao sa 6.547.711, od čega 4.823.730 u Srbiji, na 8.140.452, od čega 6.182.155 u Srbiji.

Još veći paradoks i najveći demanti teze o ugroženosti Srba u Hrvatskoj je podatak da je broj Srba u Hrvatskoj u poslednjoj deceniji života SFRJ porastao na 581.663 odnosno za preko 50.000 u odnosu na 1981. godinu, a prema popisu iz 1991. godine. Međutim pisci pamfleta prikazuju smanjenje od 12.000 kao genocid nad Srbima, što ih dovodi do zaključka da "izuzimajući" period postojanja NDH, Srbi u Hrvatskoj nikada u prošlosti nisu bili toliko ugroženi koliko su danas. Rešenje njihovog nacionalnog položaja nameće se kao prvorazredno političko pitanje. Naravno, Kosovo je još zanimljiviji primer, jer pisci pamfleta tvrde da se na Kosovu sprovodio genocid nad Srbima, iako je u posmatranom periodu od 1948. godine broj Srba na Kosovu porastao sa 171.911 na 209.497 prema popisu iz 1981. godine, dakle za više od 37.000.

Stav tadašnjeg političkog rukovodstva Srbije prema pamfletu je, izgleda, bio šarolik, od Stambolića, koji je oštro kritikovao taj pamflet, do Bore Jovića, koji sam kaže da je to najbolji dokument koji je analizirao stanje u Jugoslaviji i položaj srpskog naroda. Međutim i stav samih akademika je bio različit, od pisaca tog pamfleta, Vasilija Krestića, koji i dan-danas tvrdi slično Bori Joviću, do već pomenutog Pavla Savića, predsednika SANU, Vase Čubrilovića i drugih koji su se otvoreno distancirali i kritikovali taj pamflet. Slobodan Milošević izgleda da je menjao javno iskazani stav prema tom pamfletu, ali je 1990. godine postavio za autora programskih osnova novoformirane Socijalističke partije Srbije jednog od glavnih autora pamfleta, Mihajla Markovića, da bi ga potom izbacio iz partije 1995. godine, kad je shvatio gde ga je ovaj odvukao i gde tek hoće da ga odvuče, u samoubistvo nacije.

Međutim, ono što je danas bitno jeste šta se dešavalo sa Srbijom i srpskim narodom od objavljivanja tog pamfleta i koje su posledice politike koju su definisali pisci tog pamfleta? Demografski podaci najbolje sublimiraju rezultate te politike. Broj stanovnika u Srbiji smanjio se u periodu od 1991. godine do 1.1.2016. godine sa 7.762.569 na 7.076.371, odnosno za oko 700.000. Broj Srba u Srbiji se smanjio sa 6.446.595 popisanih 1991. godine, na 5.988.150 u 2011. godini, odnosno na manje nego što ih je bilo u vreme pisanja pamfleta. Kako god da se okrene, činjenica je da se u periodu tzv. neravnopravnog položaja Srbije u Jugoslaviji, od 1948. do 1991. godine, broj Srba u Srbiji povećao za dva miliona, a u periodu od "oslobođenja" od Jugoslavije, 1991. godine, taj broj se do danas verovatno smanjio za preko 600.000.

Danas kada se čita Memorandum može se zaključiti da je bio pun paušalnih, naučno nepotkrepljenih ocena i pogrešnih zaključaka. Nije ni čudo što i nije usvojen od strane SANU, jer ne bi ni bio stavljen na glasanje kao rad koji ne zavređuje status akademskog. Međutim, problem SANU jeste što se suštinski nije izjasnila kao institucija o tom pamfletu, a to je mogla da uradi ne pravdanjem da to nije bio dokument koji je zvanično usvojen, pa su pojedinci mogli da manipulišu sa tom činjenicom kako je kome koristilo, već usvajanjem celovitog dokumenta koji bi bio alternativa ovom pamfletu i na taj način bi SANU dala na nauci zasnovane odgovore na probleme Srbije i srpskog naroda. Predugo se čeka stav SANU po pitanjima koje su obradili pisci tzv. Memoranduma, a od kojih su neka i danas životno aktuelna. Međutim, zabrinjavajuće deluju reči akademika Kostića, koji navodi da se SANU ne odriče ljudi koji su pisali Memorandum. Dok se SANU ne odrekne tih ljudi, srpski narod će biti uskraćen za pravo da zna stav akademika kao kolektiva o ključnim pitanjima sredine u kojoj SANU deluje, po rečima akademika Kostića, pa i o pomenutom pamfletu, ne o njegovoj sadržini, već o posledicama koje je taj pamflet proizveo po srpski narod, a što je još bitnije biće uskraćen za odgovore naučne i kulturne elite na pitanje kako sprečiti dalje tragične posledice nacionalističke politike, zasnovane na tezama iz tog pamfleta, po srpski narod i Srbije kao društva.

Autor je advokat iz Beograda