The show must go on: kontinuitet etnicizacije i rusifikacije kulture sećanja u Srbiji

Aleksandar R. Miletić, istoričar | 25. oktobar 2024.

Program i sadržaj javnih komemoracija u okviru obeležavanja osamdeset godina od oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu ukazuju na kontinuitet etnicizacije predstava o prošlosti i rusifikacije sistema javnih komemoracija u Republici Srbiji. U skladu sa pomenutim kontinuitetom, centralna svečanost obeležavanja jubileja u Narodnom pozorištu otvorena je ruskom državnom himnom, iako je Rusija samo jedna od zemalja članica nekadašnjeg Sovjetskog Saveza, i uprkos činjenici su Rusi bili samo jedna od velikih etničkih grupa čiji su pripadnici u okviru Crvene Armije učestvovali u oslobađanju Beograda. U istom smislu, indikativno je da je predsednik Republike povodom pomenute godišnjice, telefonom razgovarao (samo) sa predsednikom Ruske Federacije, dok je slična komunikacija izostala sa predstavnicima drugih država naslednica nekadašnjeg Sovjetskog Saveza, u prvom redu Ukrajine čiji je istorijski doprinos pobedi antifašističke koalicije neosporan. Takođe, na pomenutoj centralnoj svečanosti govorio je samo izaslanik ruskog predsednika, dok se manifestacija “Besmrtnog puka”, koja je u celosti preuzeta iz aktuelne ruske političke ikonografije, prošetala uz ruske i srpske zastave ulicama Beograda. Obeležavanje značajnog datuma iz tradicije antifašističkog nasleđa Beograda i Srbije proteklo je uz upadljivo prisustvo države koja je već dve godine protagonista vojne agresije protiv Ukrajine i predsednika te države, koji je u formalnom smislu begunac pred međunarodnom pravdom na poternici Međunarodnog krivičnog suda.

Etnicizacija godišnjice oslobođenja Beograda protekla je uz upadljivo odsustvo ukazivanja na jugoslovenski karakter partizanskog pokreta. Na centralnoj svečanosti su uz rusku i srpsku himnu izvedeni Marš na Drinu i Tamo Daleko, kompozicije koje evociraju srpske vojne tradicije i koje nemaju neposredne veze sa događajima iz Drugog svetskog rata. Predsednik Republike je venac položio na spomenik neznanom junaku na Avali, koji je poginuo 1915. i koji takođe nema dodirnih tačaka sa oslobođenjem Beograda 1944. To su sve motivi i događaji koji su u vezi sa učešćem srpske vojske u Prvom svetskom ratu, dakle ratu koji je bio jasno srpski, a ne jugoslovenski. E sad, objasniti zašto se na komemoraciji oslobođenja Beograda iz 1944. puštaju pesme sa tematom posvećenim događajima koi datiraju tri decenije pre toga, ili zašto je na obeležavanju stogodišnjice Sarajevskog atentata u Andrićgradu 2014. hor Aleksandrov pevao sovjetske pesme iz Drugog svetskog rata je samo na prvi pogled komplikovano. Kontinuitet etnicizacije i rusicizacije naše kulture pamćenja je jasno prisutan u oba bizarna konteksta.

U događajima koji su se odvijali na javnom prostoru u centru Beograda, indikativno je i uklanjanje velikog murala posvećenog oslabađanju Beograda 1944, i to baš dva ili tri dana uoči obeležavanja velikog jubileja. Takođe, ako je još vredno pomena, treba znati da se gradonačelnik Beograda, poznat po svojoj netrpeljivosti prema nasleđu antifašizma, nije 20. oktobra pojavio ni na jednom komemorativnom događaju koji su se održavali u Beogradu. S druge strane, svojevrsni vrhunac obeleđavanja godišnjice odvijao se na “prigodnoj” komemoraciji koja je održana u svečanoj sali Ruskog doma u Beogradu. Na tom događaju je svakako najviše pažnje i iznenađenja privuklo izlaganje potpredsednika vlade Srbije Aleksandra Vulina. Iznenađujući je u prvom redu njegov iracionalni i retrogradni jezik koji bi pre odgovarao svetonazoru rodovske zajednice ili totalitarnih društava evropskog fašizma ili nacizma, nego sistemu vrednosti društva koje je proklamovano kao građansko i koje ima bogatu tradiciju antifašizma.

Logika iskonskog primordijalnog poriva, etničkog i plemenskog - ruskog i srpskog protiv nemačkog i germanskog - obeležila je njegovo izlaganje. Govoreći o navodno legalnom i legitimnom statusu Hitlera u okviru sistema institucija Vajmarske države i nacizma, Vulin je samo delimično rehabilitovao Hitlera od odgovornosti za zločine njegovog režima. On legitimizuje Hitlera, da bi za zločine nacizma mogao da optuži kolektivno nemački narod i državu. Kod tih zločina se, dakle, nije radilo o naopakoj ideologiji i uzurpaciji mehanizama vlasti Vajmarske Republike, već je posredi urođeni, dakle organski i nasledni greh nemačkog naroda koji traje do danas. Na skupu organizovanom povodom jedne antifašističke komemoracije susrećemo se sa retorikom koja je na potpuno suprotnom ideološkom polu vrednosti. Umesto antifašizma, Vulin ovde zagovara etničku netrpeljivost i antinemačke sentimente, umesto ideja rodne, klasne, građanske i nacionalne emancipacije, on nacizmu pretpostavlja srodne ideologije krvi i tla, naime, ruski i srpski nacionalizam. Istina je da između tih ideja postoji najveća moguća mera uzajamnosti, kao što je i jezik kojim progovara Vulin u najneposrednijoj vezi sa jezikom aktuelne ruske agresije na Ukrajinu, kao i nekadašnjih zločina i agresija italijanskog fašizma, nemačkog nacizma, mađarskih strelastih krstova, Nedićevog aparata vlasti, Mihajlovićevog pokreta, Miloševićevog režima itd.

Ideološka uzajamnost je očigledna i u učestalosti Vulinovih prisnih komunikacija sa najvišim predstavnicima aktuelnog ruskog režima. Slučajno ili ne, baš ovih dana je takva uzajamnost iskazana i u njegovom susretu (preko video linka) sa prvacima neo-nacističke Alternative za Nemačku (AfD). Promoter ideologije srpskog sveta se u ime građana Srbije bratimio sa predstavnicima te šovinističke, antimigrantske, antievropske, proputinovske i pronacističke stranke. Video-link uzajamnog tetošenja odigrao se 19. oktobra, a već sutradan u Ruskom domu, Vulin je povodom obeležavanja godišnjice oslobođenja Beograda dao na volju svojim antinemačkim sentimentima. Kontradikcija je samo prividna: Vulin je ideološki blizak sa AfD-om, on je uostalom i legitimisao preteču njihovog pokreta i njihovog iskonskog vođu izuzimajući ga iz načelne kritike nemačkih zločina, kao organskih zločina. Ova srpsko-ruska varijanta nacizmom protiv nacizma, zapravo nacizmom protiv antifašizma, omogućuje platformu za dalju saradnju Vulina kao POTPPREDSEDNIKA VLADE REPUBLIKE SRBIJE sa AfD-om.

Iz žanra teorija zavera i u osnovi iracionalno i deplasirano je i Vulinovo insinuiranje da međunarodna zajednica ili zapadni svet nastoje da žigošu Srbe i Ruse u navodnoj reviziji istorije: “Zato revizija istorije, zato morate pokazati da su Rusi i Srbi narodi ubica, zločinaca…” Onako kao što je nemačku krivicu razumeo u najboljoj tradiciji fašizma, naime u kategorijama krvi i tla, tako je i objektivnu krivicu Ratka Mladića, Slobodana Miloševića ili Vladimira Putina, Vulin želeo da predstavi kao krivicu čitavih etničkih kolektiva kojima su pripadali. U tom kontekstu, nije zgoreg još jednom podsetiti da se u presudi za genocid u Srebrenici, ili u Rezoluciji UN o komemoraciji tog događaja nigde ne pominje srpski narod, ni srpska država, kao što se ni u optužnici i nalogu za hapšenje Vladimira Putina od strane Međunarodnog krivičnog suda nigde ne pominje ruski narod. Najzad, besmisleno je da Vulin govori o reviziji istorije kada njegova retorika najbolje pokazuje razmere pervertiranja vrednosti i temeljnih paradigmi antifašizma do mere u kojoj su postale gotovo istovetne izvornoj ideologiji fašizma.

Aleksandar R. Miletić